Tâm sự Cây đàn Tỳ Bà Việt Nam (Phần 3)

Tâm sự Cây đàn Tỳ Bà Việt Nam

(Phần 3)

Đi Triều Tiên

Đàn Tỳ Bà Triều Tiên

Sau khi tới Séoul (Hán thành), Đàn Tỳ Bà Việt Nam, đi tìm hai vị Giáo sư Lee Hye Gu (Lý Huệ Cầu) và Kwon Oh Sung (Quyền Ngũ Thần), theo lời dặn của Giáo sư Trần Văn Khê. Giáo sư Lee chuyên về lịch sử âm nhạc và nhạc khí truyền thống Triều Tiên và đã viết nhiều sách báo về hai đề tài đó. Giáo sư Kwon có thể dẫn đàn Tỳ Bà Việt Nam đi viếng Bảo tàng viện nhạc khí truyền thống Triều Tiên.

Gặp Giáo Sư Lee Hye Gu

Sau khi nghe đàn Tỳ Bà Việt Nam muốn gặp và hỏi về cội nguồn của đàn Tỳ Bà Triều Tiên, Giáo sư Lý Huệ Cầu nói: "Rất tiếc là ngày nay, trong nước Triều Tiên không còn ai biết đàn Tỳ Bà theo xưa! Từ mấy trăm năm nay đàn Tỳ Bà đã thất truyền. Ngày nay, các nhạc sĩ trè đàn theo phong cách mới!

Tôi có viết một quyển sách về nhạc khí âm nhạc truyền thống Triều Tiên, trong đó tôi có nhắc đến việc người Triều Tiên cho rằng đàn Tỳ Bà 5 dây là Hyang pipa (Hương Tỳ Bà) có nghĩa là Tỳ Bà của dân tộc Triều Tiên, có mặt tại Triều Tiên trước khi nhạc khí Trung Quốc từ đời Đường bắt đầu du nhập tại Triều Tiên dưới triều đại Silla (669-936).

 

Hyang Pipa (Hương Tỳ Bà)

Tỳ Bà 4 dây gọi là Tang pipa (Đường Tỳ Bà) gốc của Trung Quốc.

 

Tang Pipa (Đường Tỳ Bà)

Cách gọi tên ấy, theo tôi là một thói quen. Cũng như những chữ Tang piri (Đường tất lật), Tang Ak (Đường nhạc) không phải du nhập vào Triều Tiên từ đời Đường mà thật ra từ đời Tống, khi vua Tống Huệ Tông gởi dàn Ya Yue (Nhã nhạc) sang Triều Tiên, gởi tặng Vua Ye Jong thời Koryo (938-1392), mấy chục nhạc khí va 9 quyển Nhạc thơ, nhạc Trung Quốc được trình diễn tại Triều Tiên là Đường nhạc đã bị thay đổi ít nhiều dưới đời Tống chớ không phải Đường nhạc dưới đời Đường”.

“Cháu đến đây mục đích để gặp đàn pipa Triều Tiên, chớ không phải nghe tôi nói chuyện lịch sử Triều Tiên, cháu nên nhờ Giáo sư Kwon Oh Sung dắt cháu vào Bảo tàng viện âm nhạc truyền thống Triều Tiên, cháu sẽ gặp những cây đàn Tỳ Bà còn tàng trữ lại, nhưng đã thất truyền rồi”.

"Thưa Giáo sư, nghe nói về lịch sử rất bổ ích cho cháu và cám ơn Giáo sư đã bỏ thời gian tiếp cháu. Xin chào tạm biệt Giáo sư. Cháu sẽ đi gặp Giáo sư Kwon Oh Sung”.

Gặp Giáo Sư Kwon Oh Sung

Người nhanh nhẹn, nét mặt vui tươi, Giáo sư Kwon Oh Sung dẫn tôi đến Bảo tàng viện Âm nhạc truyền thống Triều Tiên. Có đủ tất cả nhạc khí truyền thống Triều Tiên kể cả những nhạc khí nay đã thất truyền như đàn Qin, Se, (Cầm, Sắt Trung Quốc). Các nhạc khí đều được trưng bày trong một tủ kiếng rọi đèn sáng. Có bảng giới thiệu các nhạc khí ấy bằng tiếng Triều Tiên. Tôi xin phép được đến gặp Tỳ Bà Triều Tiên ngay.

Đây rồi! Một cây Tỳ Bà 4 dây, giống như pipa Trung Quốc thời xưa, còn đủ 4 miếng "Tượng" phía trên đầu đàn. Có 9 phím trúc còn gắn trên thùng đàn. Giống như đàn Tỳ Bà xưa của Việt Nam mà có hơi lớn và dài hơn đàn Việt Nam một chút. Tôi nghiêng đầu chào cây đàn cổ kính. Giáo sư Kwon cho biết đó là Tang pipa.

 

Tôi nghiêng đầu chào cây đàn cổ kính Dang Pipa (Đường Tỳ Bà)

Tôi không muốn đi xem đàn nào khác cả. Mục đích của tôi là đi tìm bà con dòng họ Tỳ Bà tại Triều Tiên. Nay gặp đàn nầy tôi thấy thoả mãn rồi. Tôi nói nhỏ với đàn Tang pipa Triều Tiên: "Đàn ơi! Em là đàn Tỳ Bà Việt Nam, sang đây để tìm bà con dòng họ. Nay gặp đàn tại đây, mừng quá. Nhưng nghe nói đàn đã thất truyền từ lâu. Chẳng biết đàn có thể nói cho em biết tại sao và từ bao giờ không?”.

 

Đàn Tỳ Bà được chạm khắc trong một ngôi chùa ở Triều Tiên

 

Hình ảnh vị thần cầm cây Đàn Tỳ Bà trong một ngôi chùa ở Triều Tiên

“Từ đời nhà Tống Trung Quốc, nước Triều Tiên được Trung Quốc tặng nhiều nhạc khí và 8 quyển nhạc thơ. Chị cùng đi với dàn Ya Yue (Nhã Nhạc Trung Quốc) sang đây, nhạc sĩ Triều Tiên không thích Chị vì Chị không nói được tiếng nhạc Triều Tiên. Đến đời Vua Se Jong (Thế kỷ thứ XV) lại bị bỏ rơi vì Vua Se Jong trọng bản sắc dân tộc Triều Tiên. Người ta không dùng Chị và lần lần Tang Ak (Đường Nhạc) bị Hyang Ak (Hương Nhạc) lấn áp. Và nhạc sĩ Triều Tiên cho chị vào Bảo tàng viện từ rất lâu rồi em. Các nhạc sĩ trẻ khi đem chị ra đàn thử, không thích nên bỏ cả 4 miếng “tượng” và thay bằng phím trúc như bên Trung Quốc. Chị an phận mình trong Bảo tàng viện và từ lâu rồi không còn gặp mặt với các chị em trong dàn Ya Yue thuở xưa! Buồn lắm Em ơi!”.

 

Dàn nhạc cung đình Triều Tiên trong đó có nhạc công đàn Tỳ Bà

- Trong nước Việt Nam của cháu, mấy kiều dân Trung Quốc tại Chợ Lớn cũng tự xưng “Ngộ hầy Thòn dành” (Tôi là Đường nhân), “Tôi là Trung Quốc”.

- Tang Pipa chỉ được dùng trong Tang Ak (Đường nhạc). Qua đây ta gặp một loại Tỳ bà 5 dây Hyang Pipa (Hương Tỳ bà) bề dài cũng gần như ta: 107 phân 4, còn ta dài 108 phân 1. Nhưng bụng thon hơn. Bề ngang bụng ta 34 phân 6, còn bụng Hương Tỳ Bà 29 phân 4.

Sang đây, nhạc công Triều Tiên khảy đàn Tang Pipa bằng hai cách: hoặc dùng cái tiêm họ gọi là palmok, hay họ đeo móng giả gọi là kajogak.

Qua mấy đời, 4 chị em ta nay chỉ còn 3. Ta được trưng trong tủ, còn 2 chị em kia ở trong kho.

Người Triều Tiên không thích tiếng đàn Pipa, vì ta không nói được tiếng nhạc của Triều Tiên một cách trung thực. Họ cho rằng ta nói ngọng, và chỉ thích nhạc khí của nước họ như là Kayageum hay là Komungo. Vì vậy, lần lần ta bị bỏ rơi và họ cho ta vào Bảo tàng viện, ngày ngày chịu lớp bụi của thời gian và để cho các du khách hiếu kỳ nhìn ta rồi bỏ đi. Ta rất thèm trở lại kiếp đàn như xưa, mà biết bao giờ mới được như ý nguyện?”.

Đàn Tang Pipa âu sầu nét mặt. Tôi cám ơn và từ giã đàn Tang Pipa.

Đến gặp đàn Hyang Pipa, sau những câu chào hỏi, tôi xin đàn cho biết qua lịch sử của đàn.

“Mặc dầu ta có mặt tại Triều Tiên rất lâu trước khi mấy chị Tang Pipa từ Trung Quốc vào nước ta vào thế kỷ XII, ngày nay cũng không mấy ai dùng ta để tấu nhạc. Ta bị cho vào Bảo tàng viện từ lâu.

Sách sử Trung Quốc cũng thừa nhận rằng ta có mặt tại Triều Tiên từ đời Koguryo (năm 37 trước Tây lịch đến năm 668 sau công nguyên)

Nhưng hiện vật khảo cổ thì chỉ tìm thấy tên ta được khắc trên đá tại Chùa Piam tỉnh Ch’ung Ch’ong dưới triều Shilla (năm 57 trước Tây lịch đến năm 935 sau Công nguyên). Và chỉ từ thời Koryo (918-1393) ta mới được vẽ hình chung với nhạc khí khác của người Triều Tiên trong các đàn Hyang Ak (Hương nhạc). Thỉnh thoảng những nhạc công đàn Komungo còn dùng ta để biểu diễn Hương nhạc. Từ năm 1930 đến giờ, không còn ai dùng ta nữa.

Ta nghe nói tổ tiên của ta có mặt trong động Đôn Hoàng ở Trung Quốc từ đời Đường. Và trước đó ta ở bên Ấn Độ và được truyền sang Trung Quốc dưới dạng Wu xian (Ngũ huyền Tỳ bà) và sang Triều Tiên trước Tang Pipa. Người Triều Tiên cho ta tên Hương Tỳ Bà là chấp nhận ta như là một nhạc khí của Triều Tiên. Vậy mà ngày nay, không còn ai biết đàn Hyang Pipa cả!!! Bên Nhật Bản, đàn Tỳ Bà 5 dây mang tên Gogen Biwa cũng thất truyền. Âu đó cũng là số phận của một kiếp đàn, được sinh ra, lớn lên và đến lúc từ giã cõi đời, bị chìm trong vòng quên lãng!!!

 

Đàn Tỳ Bà Việt Nam ngậm ngùi rời bảo tàng viện, lòng vô cùng tiếc nuối không được nghe một tiếng đàn Tỳ Bà Triều Tiên thuở xa xưa, mà cũng không thích gặp các nhạc sĩ trẻ để phải nghe một lối nhạc ngoại lai. Từ Bảo tàng viện âm nhạc Triều Tiên, Đàn Tỳ Bà Việt Nam chuẩn bị sang Nhựt Bổn để tiếp tục tìm kiếm người bà con của mình.

 

 

Các nhạc sĩ Triều Tiên đang biểu diễn đàn Tỳ Bà (phong cách mới)

 TRẦN VĂN KHÊ